„Szczęki”: 50 lat najkrwawszego pływania na plaży

„Bardzo bałem się wody i chciałem, żeby wszyscy czuli to samo. Ten film czerpie z paranoi niewiedzy, co może znajdować się pod nami, gdy jesteśmy w morzu” – wyznaje Steven Spielberg w dokumencie 50 Years of Jaws , wyreżyserowanym przez Oliviera Bonnarda i Antoine'a Coursata (Movistar Plus+). W tym natychmiastowym klasyku kina grozy filmowiec odtworzył na morzu to, co Alfred Hitchcock zrobił wcześniej w Psycho (1960) za pomocą prysznica i noża, traumatyzując całe pokolenie widzów. Wszystko to jest wspierane przez mrożącą krew w żyłach ścieżkę dźwiękową Johna Williamsa, która zaledwie dwoma nutami basowymi wywołała dreszcze na twarzach widzów i na zawsze zakorzeniła się w zbiorowej wyobraźni.

Film powstał na podstawie bestsellerowej książki o tym samym tytule, wydanej w 1974 roku przez amerykańskiego dziennikarza i pisarza Petera Benchleya, która opierała się na prawdziwych wydarzeniach, które miały miejsce latem 1916 roku, kiedy to plaże New Jersey stały się miejscem fali ataków rekinów, które pochłonęły życie czterech osób w ciągu zaledwie dwunastu dni. Wydarzenia te, w połączeniu z wyczynami słynnego łowcy rekinów Franka Mundusa i wpływem klasycznej literatury przygodowej, takiej jak Moby Dick Hermana Melville'a, zainspirowały historię, która służy jako metafora kapitalistycznej korupcji, rozgrywającej się w fikcyjnym miasteczku Amity, małym miasteczku na atlantyckim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, które opiera się głównie na turystyce.

Pewnego poranka, krótko przed rozpoczęciem sezonu letniego, na plaży znaleziono ciało młodej kobiety, najwyraźniej zaatakowanej przez wielkiego białego rekina. Burmistrz odmawia zamknięcia plaż, ponieważ mogłoby to odstraszyć wczasowiczów i dochodowy przemysł turystyczny. Ale kilka dni później młody chłopiec karmi ogromne szczęki podwodnej bestii. Aż do momentu, gdy grupa mężczyzn wyruszyła w morze, aby ją upolować.

Powieść trafiła w ręce producentów Universal, Davida Browna Barena i Richarda D. Zanucka, których oczarowała wstrząsająca opowieść grozy i napięcia, za którą zapłacili 175 000 dolarów tantiem. Byli przekonani, że materiał, który przeczytali, powinien zostać przeniesiony na duży ekran. I mieli rację. Premiera Szczęk 20 czerwca — w Hiszpanii film miał trafić 19 grudnia — była bezprecedensowym sukcesem komercyjnym: zainaugurowała erę blockbusterów, skłaniając studia do skupienia praktycznie całej swojej uwagi i modelu biznesowego na tworzeniu wielkich hitów, szczególnie latem; zrewolucjonizowała filmy grozy o zwierzętach, pozycjonując się jako jeden z największych kamieni milowych kinematografii wszech czasów i zapoczątkowała karierę młodego i nieznanego Stevena Spielberga, przyszłego Midasa Hollywood.

Film zarobił prawie 475 milionów dolarów na całym świecie, co stanowiło rekord wszech czasów, dopóki dwa lata później nie został przebity przez pierwszy film Gwiezdne wojny (1977), ostatecznie wyreżyserowany przez przyjaciela Spielberga, George'a Lucasa. Dzięki szokującym scenom krwi i odciętych kończyn filmowi udało się przestraszyć znaczną część publiczności i zmusić ją do wszechobecnej wody, wywołując prawdziwą paranoję, która poważnie wpłynęła na rezerwacje hoteli na plaży.

Spielberg wziął udział w premierze filmu Szczęki 26 marca w Medallion Theater w Dallas. Naćpany valium, aby uspokoić nerwy, reżyser stał z tyłu teatru, gotowy obserwować reakcję publiczności. Po scenie, w której rekin zaskakuje chłopca z dmuchanego materaca, widz siedzący w pierwszym rzędzie wybiegł i zwymiotował na dywan w foyer. Następnie usiadł z powrotem. „W tym momencie wiedziałem, że film będzie hitem” – wyznał później.

„Chciałem zrobić Szczęki z wrogich powodów. W pewnym sensie odwoływało się to do moich najbardziej podstawowych instynktów” – powiedział Spielberg.

Do tego czasu nie był do końca pewien, ponieważ zdjęcia były istnym piekłem. W wieku 27 lat Spielberg pracował w telewizji — zaskoczył widzów w 1971 roku filmem telewizyjnym Pojedynek (Duel ) — i zadebiutował jako reżyser filmu fabularnego swoim pierwszym filmem fabularnym Ucieczka (1974). Uwiódł go ten film, chociaż nie dogadywał się dobrze z Benchleyem, który odpowiadał za pisanie wstępnych wersji. Dlatego też zwrócił się o pomoc do swojego kolegi Carla Gottlieba, aby przepisał scenariusz podczas kręcenia filmu. „Chciałem nakręcić Szczęki z wrogich powodów. W pewnym sensie odwoływało się to do moich najbardziej podstawowych instynktów... Nie podobało mi się kręcenie filmu, ale świetnie się bawiłem planując go” — powiedział reżyser, który pominął takie gwiazdy jak Charlton Heston na rzecz mniej znanych głównych ról, aby widzowie mogli lepiej wczuć się w postacie.

Roy Scheider grał szefa policji Brody'ego. Robert Shaw grał zrzędliwego żeglarza Quinta, a Richard Dreyfuss wyruszył w podróż jako biolog Martin Hooper. Trzech mężczyzn ścigających ludojadowego potwora, dla którego trzy kosztowne mechaniczne repliki, każda o długości 23 stóp, otrzymały przydomek Bruce na cześć byłego prawnika Spielberga. Ponieważ reżyser chciał kręcić na pełnym morzu w nadmorskim miasteczku Martha's Vineyard, mechaniczne rekiny — każdy wymagający 14 osób do obsługi ruchomych części — często psuły się z powodu słonej wody. Kiedy filmowiec zobaczył żałosne rezultaty efektów specjalnych, zdecydował się zminimalizować czas ekranowy morskiego drapieżnika aż do późniejszego momentu filmu. Dzięki zastosowaniu zapowiedzi i dźwięku sugerowane zagrożenie było tym bardziej przerażające. Ostatecznie geniusz polega na tym, aby nie widzieć zabójczego protagonisty.

Harmonogram filmowania skrócił się z 55 do 159 dni, a początkowy budżet w wysokości 3 milionów dolarów ostatecznie przekroczył dziewięć milionów. Później sam Spielberg przyznał, że jego upór i brak doświadczenia były przyczyną tych potknięć, które ostatecznie ujawniły również wyjątkowy talent i odwagę, orkiestrując emocje przepełnionej strachem publiczności według własnej woli. Po zakończeniu tytanicznych zdjęć Universal włożyło całe swoje serce w promocję filmu, inwestując prawie 2 miliony dolarów więcej, aby stworzyć wyjątkową jak dotąd kampanię telewizyjną.

Szczęki otrzymały głównie pozytywne recenzje, chwaląc zdolność filmowca do tworzenia napięcia i rozrywki. W wyścigu o nagrody zdobyły trzy Oscary: za montaż, muzykę i dźwięk. Zostały również nominowane do nagrody za najlepszy film, w kategorii , którą wygrał Lot nad kukułczym gniazdem .

Chociaż ataki rekinów poza ekranem były bardzo rzadkie, negatywne postrzeganie rekinów, jakie zarówno film, jak i książka wygenerowały, doprowadziło do szału wśród wędkarzy sportowych, którzy zdziesiątkowali populację rekinów białych, co Spielberg od dawna opłakiwał. Naukowcy i biolodzy również obwiniali film za niesprawiedliwe przedstawienie rekina białego jako mściwego stworzenia.

Premiera filmu, która miała miejsce 20 czerwca 1975 r., wywołała wśród kąpiących się prawdziwy strach przed ponownym wejściem do morza.

Po oryginalnym filmie powstały trzy oficjalne sequele: zabawne Szczęki 2 (1978) oraz żenujące Wielki rekin (1983) i Szczęki 3: Zemsta (1987). Dało to początek nowemu podgatunkowi sharksploitation , z takimi sagami jak Deep Blue See , Meg i Sharknado .

Aby uczcić rocznicę, Planeta opublikowała pamiątkowe wydanie książki, National Geographic wyda specjalny dokument „Szczęki: Historia klasyki” na Disney+ 10 lipca, a na wyspie Martha's Vineyard zorganizowano różne wydarzenia w ten weekend i przez całe lato. Chociaż pół wieku po premierze zaawansowane efekty specjalne i CGI pozwoliły na niemal realistyczne pojawienie się uderzających rekinów na ekranie, żaden inny film nie zbliżył się do dreszczyku emocji pierwszego filmu Spielberga Szczęki i jego kultowego plakatu. Masz ochotę na kąpiel?